در جامعه ای متمدن، که آحاد اشخاص آن مستحق بهره مندی از آن دسته مزایایی می باشد که به افراد، به صرف انسان بودن تعلق می گیرد از قبیل حق تحصیل ، انتخاب شغل و... حق انتخاب وکیل حاذق از آن دسته حقوقی می باشد که در روزگار امروزی با پیچیده شدن قوانین و روابط انسانی اهمیت فراوانی پیدا کرده است . این اختیار مسئله ای است که به طور مستقیم بر آرامش روانی و امنیت جامعه تاثیر می گذارد، چرا که به سبب پیشرفت سیستم قانونگذاری کشورها و همچنین پیچ و طول یافتن سیستم دادگستری افراد اغلب به تنهایی قادر به برقراری ارتباط با مراجع قضایی به هنگام تضییع حق یا ایراد تهمت به آن ها نمی باشند بنابراین نیاز به فردی دارند که با تحصیل و کسب تخصص و مهارت های لازم در کنار آنها و برای آن ها ازدستگاه مربوطه مطالبه گری نمایدو آن ها را در رسیدن به حقوق قانونی همیاری نماید ؛ خوشبختانه در کشور ایران نیز پس از طرح شدن حکومت مردم سالار با رخ دادن انقلاب در سال 57 ، این حق افراد صریحا در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز شناسایی گردید؛ به موجب اصل 35 قانون اساسی ایران افراد در همه دادگاه ها حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و چنانچه توانایی نداشته باشند نیز قوه قضاییه نیز مکلف است امکانات لازم را برای استیفای این حق فراهم نماید.
حال سوال مهم اینجاست چه سازوکاری برای تحقق این حق از حقوق بشر در کشور ایران مهیا شده است؟چگونه تضمین شده است که افراد از وکیل دادگستری بی بهره نمانند؟
بر اساس قوانین امروزه و رویه ی قضایی ایران 3 راهکار برگزیده شده است:
1-وکالت تعیینی یا وکالت انتخابی
اولین مورد که شایع ترین شیوه ای است که مردم در ایران با استفاده از آن از همراهی وکیل استفاده می کنند آن است که با تحقیق و بررسی و ارزیابی یا معرفی افراد، وکیلی حاذق و با مهارت و سواد کافی به اندازه ی حساسیت موضوع خود انتخاب کرده و با او مشورت و مذاکره می نمایند تا با مطالعه ی پرونده ی آن ها در صورت مقدوریت از آن ها دفاع نمایدو درقبال آن دستمزد متناسب را نیز دریافت نماید؛ این شیوه بهترین و موثرترین و اصولی ترین شیوه ای است که می توان از تخصص وکیل بهره برد و از مهمترین فواید آن این است که وکیلی که در حوزه ی مربوطه مثلا امر کیفری از تخصص برخوردار است در همان امر به کار گرفته می شود اما ایراد آن این است شاید بعضی از افراد قادر به تحمل هزینه های وکیل متخصص و متبحر که بالاترین بازدهی را دارد نمی باشند که در آن صورت باید از امکانی که در شماره ی بعدی به آن اشاره می شود استفاده نمایند.
2- وکیل معاضدتی یا وکیل رایگان
در صورتی که افراد از توان مالی کافی برخوردار نباشند گزینه ی مناسب در صورتی که مشمول شماره ی سوم این مطلب نباشد استفاده ی از وکیل معاضدتی می باشد، که می توانند با دریافت معرفی نامه از دادگاه یا مراجعه ی مستقیم به مراکز و کانون های وکلای سراسر کشور با اثبات عدم توانایی مالی خود از این امکان بهره مند گردند اما نکته ای که وجود دارد راه های اثبات عدم ملائت یا ناتوانی مالی برای کانون یا مرکز وکلای مربوطه می باشد،یکی از مهم ترین مدارک، مدرکی است که نشان دهنده ی این است که فرد تحت پوشش سازمان های حمایتی مثل کمیته ی امداد یا سازمان بهزیستی می باشد، اما به جز این مطلب احکام اعسار صادره برای فرد معرفی نامه های سازمان های مربوطه و استشهادیه و شهود از دیگر راه های اثبات عدم ملائت است؛ مزیت این روش این است که ابتدای کار اشخاص مجبور به پرداخت حق الوکاله نمی باشند اما در صورتی که بعد از اقامه ی دعوا و صدور حکم به نفع آن ها مالی به آن ها اعطا گردد ملزمند حق الوکاله ی مربوطه را مطابق با تعرفه بپردازند؛ معایبی که این رش نسبت به روش اول دارا خواهد بود این است که پرونده های معاضدت قضایی فارغ از تخصص و توان وکیل به او سپرده می شوند و وکیل مجبور به قبول آن ها است بنابراین اگرچه معمولا وکلا تمام توان خودرا برای پیروزی به کار می برند اما با توجه به مطلب پیش گفته آن بازدهی وکیل تعیینی را نخواهند داشت.
3-وکیل تسخیری
در کشور ایران وکالت تسخیری تنها برای امور کیفری و در مورد متهم کاربرد دارد در بعضی موارد با توجه به حساسیت موضوع دادگاه ملزم است با حضور وکیل به رسیدگی اقدام نماید؛ اگر بخواهیم جزئی تر وارد موضوع شویم مطابق قانون آیین دادرسی کیفری در مرحله ی دادسرا چنانچه مجازات جرمی که شخص متهم به آن است سلب حیات یعنی مرگ او باشد یا مجازات حبس ابد باشد در مرحله ی دادسرا نیز باید وکیل تسخیری داشته باشد؛ در مرحله ی دادگاه علاوه بر موارد قبلی اشخاص متهم به جرمی که مجازات آنها بالای 5 سال یا به طور کلی مجازات تعزیری درجه 4 به بالا باشد و همچنین جرائم با مجازات قطع عضو ( مثل سرقت حدی) یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان ثلث دیه کامل یا بیش از آن نیز بایستی از وکیل تسخیری استفاده نمایند؛همچنین در مورد اطفال و نوجوانان دادگاه به جز جرائم درجه ی هفت و هشت که مجازات جزئی دارند ملزم است برای آن ها وکیل تسخیری فراهم نماید؛ سوالی که شایع است این است که آیا وکیل تسخیری قابل تغییر توسط متهم است؟که باتوجه به قانون آیین دادرسی کیفری وکیل تسخیری برای یک بار قابل عزل می باشد.
