جرم دخالت در امور پزشکی؛مفهوم قانونی، مجازات، طرق اثبات و نقش وکیل مطابق با رویه ی استان قم
مقدمه
«دخالت در امور پزشکی» یکی از جرایمی است که در سالهای اخیر بهدلیل گسترش مراکز غیرمجاز زیبایی، فعالیت افراد فاقد مهارت تخصصی و رواج درمانهای خودسرانه، در صدر پروندههای کیفری مرتبط با سلامت عمومی قرار گرفته است. این جرم در ظاهر ساده و بدیهی بهنظر میرسد، اما واقعیت این است که رسیدگی به چنین پروندههایی نیازمند تحلیلهای حقوقی و فنی عمیق است؛ چراکه مرز میان «خدمات درمانی مجاز» و «مداخله پزشکی غیرمجاز» همیشه واضح و روشن نیست و همین موضوع باعث شده اثبات جرم یا دفاع در برابر آن برای افراد عادی بسیار پیچیده باشد.
در این مقاله، تلاش شده است موضوع دخالت غیرمجاز در امور پزشکی از پنج منظر اصلی بررسی شود:
مفهوم و تعریف قانونی جرم
مجازات و ضمانت اجراهای قانونی
شرایط و ارکان تحقق جرم
راههای اثبات دخالت غیرمجاز
نقش وکیل در پروندههای دخالت در امور پزشکی
هدف آن است که خواننده نهتنها با ماهیت این جرم آشنا شود، بلکه لایههای پنهان و پیچیدگیهای آن را نیز درک کند؛ پیچیدگیهایی که معمولاً تنها متخصصین حقوقی میتوانند در آنها مسیر درست را پیدا کنند.
۱. مفهوم قانونی و تعریف جرم دخالت در امور پزشکی
۱-۱. مبنای قانونی جرم
مبنای اصلی جرم دخالت در امور پزشکی، ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی،دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی اس . مطابق این قانون، هرکس بدون داشتن پروانه رسمی بر امور پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی، فیزیوتراپی، مامائی و سایر رشته هائی که به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جزو حِرَف پزشکی و پروانه دار محسوب می شوند اشتغال ورزد یا بدون اخذ پروانه از وزارت مذکور اقدام به تأسیس یکی از مؤسسات پزشکی مصرح در ماده (۱) نماید یا پروانه خود را به دیگری واگذار نماید یا پروانه دیگری را مورد استفاده قراردهد مرتکب جرم شده است.
۲. مجازات جرم دخالت در امور پزشکی
۲-۱. مجازاتهای اصلی
پلمب محل فعالیت غیرمجاز توسط مراجع بهداشتی.
جزای نقدی 58 میلیون تومان تا 580 میلیون تومان برای بار اول و جزای نقد یک میلیارد و صدوشصت میلیون تومانی.
توقیف ابزار و ادوات جرم مانند دستگاههای زیبایی، داروها یا سرنگها.
در مواردی که اقدام غیرمجاز موجب آسیب، نقص عضو یا فوت شود، مجازاتهای سنگینتری مطابق قوانین قصاص و دیات نیز به پرونده افزوده میشود که در این مقال نمی گنجد.
۲-۲. مجازاتهای تکمیلی و تبعی
در بسیاری از پروندهها، دادگاه علاوهبر مجازات اصلی، اقدامات تکمیلی نظیر:
منع فعالیت مرتبط
درج حکم در رسانهها
و ...
را نیز می تواند اعمال مکند.
این نکته اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان میدهد که این جرم از دید دستگاه قضایی تنها یک «تخلف ساده» نیست، بلکه رفتاری خطرناک برای سلامت عمومی تلقی میشود.
.
۳. شرایط و ارکان تحقق جرم دخالت در امور پزشکی
برای تحقق این جرم، وجود چند شرط ضروری است. در ادامه این شروط بهصورت علمی و دقیقشرح داده میشود.
۳-۱. شخص بایستی فاقد پروانه ی معتبر باشد؛ بنابراین حتی اگر شخص از علم کافی برخوردار بوده نیز به این مجازات محکوم می شود، ماده برای افراد دارای پروانه ای که پروانه ی خود را در اختیار دیگری قرار داده اند نیز مجازات قائل شده اما نمی توان آن را جرم مداخله در امور پزشکی دانست و نهایتا معاونت در آن است
وجود قانون مشخصی که رفتار را جرمانگاری کرده باشد.
در این مورد، قوانین نظام پزشکی و تعزیرات حکومتی نقش اصلی را دارند.
۳-۲. نیاز به ورود صدمه نیست،حتی اگر شخص مداخله گر بهترین عمل را انجام داده باشد نیز جرم ثابت است و صرفا ممکن است مشمول تخفیف قرار بگیرد.
مهمترین بخش اثبات جرم، وجود رفتار مجرمانه عینی است. رفتار مجرمانه ممکن است شامل:
۳-۳. رکن معنوی (سوءنیت)
برای تحقق جرم، لازم است:
فرد آگاه باشد که مجوز ندارد،
و با وجود این، اقدام پزشکی انجام دهد.
نکته مهم: سوءنیت خاص (قصد آسیب) لازم نیست؛ صرف اقدام آگاهانه بدون مجوز کافی است.
۳-۴. مرتکب باید یکی از دو عمل اشتغال ورزیدن به عمل پزشکی یا تاسیس موسسه ی پزشکی را انجام دهد. تشخیص اینکه چه عملی عمل پزشکی است و چه عملی عمل پزشکی نیست با وزارت درمان است که با استعلام توسط دادگاه، قابل تشخیص است؛ علاوه بر برخی بدیهیات برخی از مصادیق مثل تزریق ژل یا بوتاکس یا عمل های زیبایی و ... در پرونده های سابق به عنوان عمل پزشکی معرفی شده اند
۴. راههای اثبات جرم دخالت در امور پزشکی
پروندههای دخالت در امور پزشکی معمولاً شواهد متنوعی دارند. برخلاف آنچه برخی تصور میکنند، اثبات این جرم همیشه آسان نیست و نیازمند چینش ادله دقیق و حرفهای است.
۴-۱. گزارش نظام پزشکی
این گزارشها معمولاً اولین و مهمترین دلیل هستند.
در بسیاری از پروندهها، بازرسان بهدلیل شکایت مردمی یا گزارش همسایگان وارد محل میشوند.
۴-۲. شهادت شهود و مشتریان
افرادی که خدمات درمانی دریافت کردهاند یا شاهد انجام کار بودهاند، میتوانند ادای شهادت کنند.
اما اعتبار شهادت همیشه مطلق نیست و نیاز به تنظیم حقوقی دارد.
۴-۳. مستندات دیجیتال
عکسها، فیلمها، تبلیغات اینستاگرامی، پیامهای واتساپ و حتی رسیدهای پرداخت الکترونیکی میتوانند دلیل وقوع جرم باشند.
بسیاری از افراد ناآگاهانه، با تبلیغات گسترده در شبکههای اجتماعی، بهنوعی خودشان سند جرم را ارائه میدهند.
۴-۴. نظر کارشناسی پزشکی قانونی
در مواردی که آسیبی رخ داده باشد، پزشکی قانونی نقش تعیینکننده دارد.
نظر کارشناسی مشخص میکند:
آیا عمل انجامشده ماهیت پزشکی داشته است؟
آیا آسیب ناشی از همان عمل بوده؟
آیا فرد انجامدهنده مهارت لازم داشته است؟
۴-۵. اقرار یا اعتراف
گاهی فرد انجامدهنده در مراحل اولیه، ناآگاهانه به فعالیت خود اعتراف میکند.
این اعتراف اگر صحیح ثبت شود، میتواند یکی از ادله اصلی باشد.
۴-۶. امارات قضایی
نوع ابزار موجود در محل، وسایل تزریق، داروها، حتی لباس مخصوص و کارتهای تبلیغاتی میتوانند نشانههای وقوع جرم تلقی شوند.
۵. نقش وکیل در پروندههای دخالت در امور پزشکی
در ظاهر، شاید برخی تصور کنند این جرم آنقدر روشن است که بازرسان، گزارش میدهند و دادگاه حکم صادر میکند؛ اما واقعیت حقوقی چیز دیگری است.
پروندههای دخالت در امور پزشکی از پیچیدهترین پروندههای کیفری حوزه سلامت هستند و در بسیاری موارد:
یکی از طرفین آگاه از جزئیات نیست
ادله اشتباه جمعآوری میشود
شکایت ناقص یا غلط تنظیم میشود
دفاعیات بدون استناد حقوقی بیان میشود
حقوق متهم یا شاکی رعایت نمیشود
نتیجه پرونده برخلاف انتظار طرفین رقم میخورد
همین پیچیدگیهای قانونی باعث میشود حضور وکیل در این دعاوی از یک انتخاب اختیاری به یک ضرورت تبدیل شود.
۵-۱. نقش وکیل در دفاع از متهمان
در برخی موارد، افراد به اشتباه متهم به دخالت پزشکی میشوند؛ مثلاً:
آریشگران که خدمات عادی ارائه میدهند
تکنسینهایی که زیر نظر پزشک کار میکنند
افرادی که مواد آرایشی مجاز استفاده میکنند
یا حتی کسانی که صرفاً محل کارشان شبیه مرکز درمانی است
وکیل در این موارد با:
بررسی پرونده
تحلیل عناصر جرم
اعتراض به کارشناسی غلط
اثبات عدم ماهیت پزشکی عمل
اثبات نبود سوءنیت
یا اثبات نبود رابطه سببیت
میتواند از صدور حکم اشتباه جلوگیری کند.
۵-2. نقش وکیل در پروندههای همراه با آسیب یا فوت
در این پروندهها اهمیت وکیل چند برابر میشود، زیرا:
پای دیه، قصاص یا مجازاتهای سنگین در میان است
نظریه پزشکی قانونی نیاز به تحلیل حقوقی دقیق دارد
اشتباه در طرح شکایت یا دفاع میتواند خسارات سنگینی ایجاد کند
بههمین دلیل، افرادی که تصور میکنند «پرونده روشن است و نیاز به وکیل نیست»، معمولاً با پیچیدگیهایی روبهرو میشوند که تنها یک وکیل تجربهدار میتواند از آنها عبور کند.
جمعبندی
جرم دخالت در امور پزشکی، برخلاف تصور عامه، یکی از پروندههایی است که مجموعهای از قوانین، مقررات، نظریات کارشناسی، شرایط فنی و الزامات پیچیده در آن دخیل است.
مرز میان «کار پزشکی» و «کار غیرپزشکی»، «رفتار مجاز» و «رفتار غیرمجاز»، «سوءنیت» و «بیاطلاعی»، و «شکایت موفق» و «پرونده ناقص» بسیار ظریف است.
به همین دلیل:
شکایت بدون مشورت حقوقی
دفاع بدون استراتژی
یا جمعآوری ادله بدون آگاهی از معیارهای قانونی
اغلب موجب تضییع حقوق طرفین میشود.
ازاینرو، حضور وکیل متخصص در پروندههای اینچنینی نه یک انتخاب تجملی، بلکه یک ضرورت عملی است؛ ضرورتی که شاید در نگاه اول به چشم نیاید، اما در جریان رسیدگی، هر لحظه اهمیت آن بیشتر آشکار میشود.
